Trong thế kỷ 21, thương mại quốc tế đã trở thành một phần quan trọng và không thể thiếu của nền kinh tế toàn cầu. Điều này không chỉ đòi hỏi sự hiện diện của các quy tắc và hiệp định quốc tế, mà còn phụ thuộc mạnh mẽ vào vai trò của tập quán trong việc hình thành và điều chỉnh các quy tắc này. Tập quán thương mại quốc tế đóng một vai trò không thể bỏ qua trong việc xác định cách thức thương mại diễn ra, tạo ra cơ hội kinh doanh, và ảnh hưởng đến sự phát triển của các quốc gia…
Chúng ta thường nghe, ngoài “luật” còn có “lệ”, và những thông lệ được sử dụng trong quan hệ buôn bán thì được gọi là tập quán thương mại.
“Luật” được sử dụng trong quan hệ buôn bán là hợp đồng, là thỏa thuận giữa các bên. Tuy vậy, hợp đồng không phải lúc nào cũng có thể dự liệu được trước các tình huống có thể xảy ra. Do đó, tập quán thương mại được đặt ra để bổ sung cho hợp đồng.
1. Điều kiện áp dụng tập quán
Trong quan hệ thương mại quốc tế, tập quán có thể được áp dụng nếu đáp ứng được những điều kiện sau:
- Thứ nhất, các bên trong hợp đồng có thỏa thuận sử dụng.
- Thứ hai, luật quốc gia do các bên trong hợp đồng lựa chọn không có hoặc có nhưng không đầy đủ để giải quyết vấn đề phát sinh.
- Thứ ba, điều ước quốc tế có liên quan không quy định về vấn đề xảy ra.
2. Vai trò của tập quán trong thương mại quốc tế
Tập quán trong thương mại quốc tế đề cập đến các thực tiễn, quy tắc, và thói quen thương mại mà các doanh nghiệp và các quốc gia thường tuân theo khi tham gia vào giao dịch quốc tế. Vai trò của tập quán trong thương mại quốc tế là vô cùng quan trọng và đa dạng, và chúng có thể ảnh hưởng đến nhiều khía cạnh của quá trình thương mại. Dưới đây là một số điểm quan trọng về vai trò của tập quán trong thương mại quốc tế:
- Tập quán có thể ảnh hưởng đến cách mà một doanh nghiệp thực hiện các giao dịch quốc tế, từ cách họ tiếp cận khách hàng đến cách họ xây dựng và duy trì mối quan hệ với đối tác thương mại.
- Tập quán có thể xác định các nguyên tắc và quy tắc hành vi thương mại, chẳng hạn như cách giải quyết tranh chấp, thương lượng giá cả, và quản lý rủi ro.
- Tập quán có thể quy định các tiêu chuẩn sản phẩm và dịch vụ được chấp nhận trong thị trường quốc tế. Điều này có thể ảnh hưởng đến việc sản xuất, đóng gói, và chất lượng của hàng hóa và dịch vụ.
- Tập quán có thể khuyến khích sự đổi mới trong kinh doanh và sản xuất để thích nghi với môi trường thương mại quốc tế.
- Tập quán có thể thể hiện văn hóa doanh nghiệp và góp phần xây dựng danh tiếng và uy tín của một tổ chức trong thị trường quốc tế.
Không những bổ trợ cho hợp đồng, tập quán còn có thể đứng độc lập như một nguồn luật, cùng các nguồn luật khác (luật quốc gia, điều ước quốc tế hay thậm chí kể cả án lệ) giải quyết những vấn đề phát sinh trong thương mại quốc tế. Vì rằng một nguồn luật khó có thể độc lập giải quyết một sự việc, việc kết hợp các nguồn luật khác nhau là để bổ sung cho nhau, giải quyết chặt chẽ mọi vấn đề.
3. Lưu ý khi áp dụng
Vai trò tuy quan trọng là vậy, nhưng các bên trong quan hệ thương mại quốc tế cũng cần hết sức cân nhắc khi lựa chọn một bộ tập quán nào để giải quyết tranh chấp phát sinh trong quá trình thực hiện hợp đồng. Bởi lẽ, tập quán hiện có rất nhiều, và nội dung của tập quán có thể gây nhầm lẫn, dẫn đến việc áp dụng sai nếu nghiên cứu chưa kỹ.
Ngoài những tập quán bất thành văn như nguyên tắc tôn trọng chủ quyền quốc gia, tôn trọng bình đẳng dân tộc, hiện nay còn có một số tập quán thành văn được sử dụng rộng rãi trong hoạt động thương mại quốc tế của Việt Nam và các nước như tập quán trong giao hàng (Incoterms), tập quán thanh toán (UCP 500), ngoài ra còn có các tập quán trong việc vận chuyển hàng hóa quốc tế, bảo hiểm.
Tóm lại, tập quán trong thương mại quốc tế không chỉ là những thói quen và quy tắc, mà chúng còn là yếu tố quan trọng định hình cuộc chơi thương mại trên khắp thế giới. Sự hiểu biết và tương tác thông minh với tập quán có thể giúp doanh nghiệp và quốc gia thúc đẩy thương mại quốc tế một cách hiệu quả và bền vững.
