Các vấn đề về sở hữu trí tuệ (SHTT) có ảnh hưởng đáng kể đến việc định giá một công ty mục tiêu. Trong bối cảnh năng động của nền kinh tế hiện tại, các sáng chế, nhãn hiệu và bản quyền tác giả có thể ảnh hưởng đáng kể đến giá trị của một công ty. Bài viết này đề cập đến tầm quan trọng, mối quan hệ và tầm ảnh hưởng sâu sắc giữa việc định giá các quyền sở hữu trí tuệ và giá trị công ty công ty.
Trong số nhiều tài sản mà một công ty có thể sở hữu, cần đặc biệt chú ý đến tài sản vô hình của doanh nghiệp mà điển hình là tài sản sở hữu trí tuệ. Trong quá trình thẩm định, các bên cần chú ý đến việc định giá các tài sản này để xác định giá trị của công ty. Việc định giá phải xem xét một số yếu tố sao cho thực tế nhất có thể để đánh giá toàn diện về hoạt động kinh doanh do người mua tiềm năng thực hiện, đặc biệt là để xác định tài sản và nợ phải trả cũng như đánh giá tiềm năng thương mại của công ty mục tiêu.
1. Sự đa dạng của các tài sản sở hữu trí tuệ
Dưới góc nhìn đơn giản, nếu một doanh nghiệp có sự quan tâm và đăng ký các quyền SHTT của mình, doanh nghiệp đó dễ dàng tạo nên sự khác biệt với các đối thủ cạnh tranh còn lại.
Do đó, Luật Sở hữu trí tuệ cung cấp phạm vi bảo vệ rộng rãi được bao gồm một số lượng lớn các khía cạnh của đời sống kinh tế của doanh nghiệp và đặc biệt là mối quan hệ với khách hàng và đối thủ cạnh tranh:
- Nhãn hiệu giúp tạo ra hình ảnh nhận dạng duy nhất cho doanh nghiệp và khách hàng có thể nhận biết;
- Kiểu dáng công nghiệp hoặc thiết kế bố trí cũng sẽ giúp xây dựng bản sắc thương mại của doanh nghiệp, đảm bảo rằng các khía cạnh đồ họa bên ngoài của sản phẩm (sự kết hợp giữa hình dạng, đường cong, màu sắc và hoa văn) có thể được liên kết phù hợp với doanh nghiệp;
- Bằng sáng chế, đặc biệt được sử dụng để bảo vệ các phát minh, quy trình hoặc phương pháp công nghiệp, mang lại sự độc quyền về các đặc tính bên trong của sản phẩm (chức năng bên trong của sản phẩm) hoặc về các quy trình tạo ra sản phẩm đó: Bằng sáng chế đại diện cho tài sản kỹ thuật quan trọng nhất;
- Bản quyền tác giả cũng là yếu tố quyết định tiềm năng của doanh nghiệp, vì nó thường áp dụng cho tất cả các loại hình sáng tạo (và thể hiện sự bảo vệ phụ hiệu quả đối với bất kỳ sự bảo vệ đặc biệt nào khác) và có thể đặc biệt liên quan đến các chương trình máy tính, cơ sở dữ liệu và, tổng quát hơn, bất kỳ sự sáng tạo nghệ thuật nào;
- Bí mật thương mại thường được xem là tài sản vô hình nhưng lại là tài sản quan trọng của doanh nghiệp, đặc biệt khi chúng phải chịu các biện pháp phòng ngừa và bảo vệ. Chúng có thể là thông tin thu được từ các hoạt động đầu tư tài chính hoặc trí tuệ, chưa được tiết lộ và có thể được sử dụng trong kinh doanh, chẳng hạn như công thức, quy trình công nghiệp hoặc nguồn cung cấp bí mật doanh nghiệp;
- Giống cây trồng cũng là một yêu cầu tất yếu để tiếp quản hoặc duy trì thị trường dựa trên việc bán hạt giống để gieo trồng hoặc cây giống dùng trong nông nghiệp.
2. Định giá tài sản sở hữu trí tuệ
Sự tồn tại đơn thuần của các quyền SHTT này là không đủ để định giá chúng: Những tài sản này phải được quan sát và đánh giá dựa trên giá trị thực của chúng, đặc biệt chú ý đến một số điểm nhất định được liệt kê dưới đây.
Những quyền SHTT này thực sự phải là đối tượng của một cuộc thẩm định chi tiết để đánh giá chúng tốt nhất và tránh những bất ngờ xảy ra trong quá trình thực hiện giao dịch
2.1 Đảm bảo rằng công ty sở hữu các quyền SHTT
Điều này có vẻ hiển nhiên nhưng đảm bảo rằng công ty được đánh giá là chủ sở hữu của các quyền sở hữu trí tuệ mà doanh nghiệp này đang định giá là một bước cần thiết.
Đặc biệt là trong các nhóm công ty lớn, đôi khi xảy ra trường hợp quyền sở hữu trí tuệ hoàn toàn thuộc sở hữu của công ty mẹ, sau đó nhượng quyền sử dụng cho các công ty con. Trong trường hợp cụ thể này, công ty con sẽ không trở thành chủ sở hữu quyền mà chỉ đơn giản là một chủ thể được cấp phép sử dụng. Xét về mặt nguyên tắc thì công ty con có thể bị thu hồi quyền sử dụng này bất cứ lúc nào.
Do đó, hãy đảm bảo rằng có một thỏa thuận nhằm đảm bảo các quyền này (cho dù được cấp cho công ty mà bạn đang thậm định hay đang được định giá).
Hơn nữa, cũng có thể xảy ra trường hợp một số quyền sở hữu trí tuệ thuộc quyền sở hữu chung của một số công ty hoặc đơn giản hơn là các quyền này đã được cấp theo giấy phép: Điều này nhất thiết dẫn đến việc giảm giá trị các quyền SHTT này, vì quyền ra quyết định không chỉ thuộc về trong tay công ty đang được thẩm định.
2.2 Đảm bảo quyền sở hữu trí tuệ có hiệu lực vào thời điểm định giá
Tài liệu đăng ký hoặc giấy chứng nhận đăng ký không phải lúc nào cũng khẳng định tính hợp lệ của quyền sở hữu trí tuệ do công ty nắm giữ.
Mặc dù trong thực tế có rất ít rủi ro, nhưng ít nhất nên kiểm tra xem các quyền này có vi phạm một số điều kiện nhất định của chính sách công ở quốc gia liên quan hay không (vi phạm đạo đức, giá trị chính trị của Nhà nước và các điều kiện khác). Do đó, phải đặc biệt chú ý đến các văn bằng bảo hộ nước ngoài.
2.3 Phân tích thời hạn của các quyền này
Ngoại trừ nhãn hiệu có thể được gia hạn vô thời hạn và do đó cung cấp sự bảo vệ vĩnh viễn nếu thực hiện gia hạn, các quyền sở hữu trí tuệ khác có thể sẽ rơi vào phạm vi công cộng vào một ngày nào đó nếu không thực hiện đúng các quy định của pháp luật.
Bước này rất quan trọng đối với một công ty, vì trên thực tế, công ty sẽ bị mất độc quyền khai thác đối với một tài sản xác định. Đây là trường hợp đặc biệt đối với bằng sáng chế, cũng như kiểu dáng công nghiệp, có thời hạn bảo hộ tương đối hạn chế để nhằm kích thích đổi mới và sáng tạo.
Vì vậy, tài sản quyền sở hữu trí tuệ sẽ có giá trị thấp hơn nếu nó được chuyển giao trong khi thời hạn bảo hộ không còn nhiều.
2.4 Đảm bảo rằng các bước cần thiết và nỗ lực đã được thực hiện để bảo vệ các quyền SHTT
Nhận xét này liên quan đến các quyền SHTT mà sự tồn tại của chúng phụ thuộc vào việc gia hạn và việc thanh toán các khoản phí cần thiết để đảm bảo hiệu lực của các quyền này trong hệ thống đăng ký quốc gia.
Ví dụ, thời hạn hiệu lực của nhãn hiệu được đăng ký tại Việt Nam là mười năm kể từ ngày nộp đơn và có thể được gia hạn mỗi lần trong mười năm và không giới hạn số lần. Yêu cầu gia hạn nhãn hiệu phải được gửi đến IP Việt Nam trong vòng 6 tháng trước ngày hết hạn của văn bằng bảo hộ nhãn hiệu.
Một kiểu dáng công nghiệp được bảo hộ trong 15 năm tính từ ngày có yêu cầu ưu tiên, cũng có thể được gia hạn 2 lần với thời gian 5 năm/lần.
Liên quan đến bằng sáng chế, một phí duy trì hiệu lực phải được thanh toán, số tiền thay đổi tùy theo số lượng yêu cầu và số năm yêu cầu.
Nếu đạt được thỏa thuận chuyển nhượng công ty, cần phải đảm bảo rằng các thủ tục gia hạn đã được tuân thủ và không có văn bằng bảo hộ nào đang trong quá trình tịch thu.
Cuối cùng, trong trường hợp quyền độc quyền dựa trên cơ sở bảo mật (bí mật kinh doanh), điều quan trọng là phải tuân thủ tất cả các biện pháp do chủ sở hữu thực hiện để đảm bảo rằng các tài sản này được bảo quản đúng cách, chẳng hạn như ký kết các thỏa thuận bảo mật thông tin với các nhà thầu phụ và nhân viên liên quan trực tiếp.
2.5 Ngăn chặn rủi ro hủy bỏ nhãn hiệu vì thời gian sử dụng
Liên quan đến nhãn hiệu nói riêng, phải chú ý thêm đến nội dung được liệt kê tại này. Để duy trì tình trạng có hiệu lực của việc đăng ký, chủ sở hữu nhãn hiệu hoặc người được cấp phép phải sử dụng nhãn hiệu hoặc có nguy cơ hủy bỏ vì không sử dụng. Luật SHTT quy định rằng nếu chủ sở hữu hoặc người được cấp phép không sử dụng nhãn hiệu mà không có lý do chính đáng trong 5 năm liên tiếp trước khi yêu cầu hủy bỏ, trừ trường hợp việc sử dụng được bắt đầu hoặc tiếp tục ít nhất 3 tháng trước khi yêu cầu, việc đăng ký sẽ dễ dàng bị hủy bỏ.
Do đó, điều quan trọng là phải đánh giá tình trạng sử dụng nhãn hiệu để xác định, các khía cạnh thương mại có thể dẫn đến việc hủy bỏ nhãn hiệu.
Việc xác minh này phải bao gồm việc đảm bảo rằng nhãn hiệu được sử dụng đúng cách, ở khía cạnh ứng dụng hoặc hình thức không làm thay đổi khả năng phân biệt của nhãn hiệu, đối với các loại hàng hóa và dịch vụ mà nhãn hiệu đã đăng ký. Việc kiểm tra này giúp ước tính giá chuyển nhượng chính xác hơn.
2.6 Xác minh rằng các quyền này không có bất kỳ khiếu nại pháp lý nào
Khi đánh giá tài sản sở hữu trí tuệ của công ty, điều cần thiết là phải xác định xem công ty có được hưởng các quyền của mình mà không có tranh chấp hay không, hoặc liệu các quyền này có đang bị tranh chấp bởi các bên thứ ba hay không.
Không phải lúc nào cũng dễ dàng phát hiện sự tồn tại của thủ tục tố tụng hoặc tranh chấp trước khi kiện tụng, do tính chất bí mật của các thông tin này. Tuy nhiên, nếu có ý định mua một công ty, điều quan trọng là phải bao gồm các điều khoản trong việc chuyển nhượng tài sản cho phép người bán phải chịu trách nhiệm trong trường hợp có tranh chấp với một bên thứ ba khác.
Nếu một trong các quyền do công ty nắm giữ bị tranh chấp, cần phải đánh giá mức độ nghiêm trọng của các tranh chấp này để ước tính cơ hội thành công của giao dịch. Theo quan điểm trên, giá trị của quyền SHTT bị tranh chấp có thể được điều chỉnh.
Tóm lại, giá trị tài sản trí tuệ sẽ ảnh hưởng đến giá trị các giao dịch M&A. Tất cả các quyền SHTT do một công ty nắm giữ và được định giá sẽ đại diện cho tiềm năng tương lai của công ty. Vì vậy, doanh nghiệp cần lưu ý những vấn đề mà chúng tôi đã liệt kê ở trên để đảm bảo việc thẩm định pháp lý và định giá công ty mục tiêu được thực hiện một cách hiệu quả, trung thực và tránh rủi ro trong quá trình giao dịch M&A.
