Cẩm nang nhận diện rủi ro pháp lý cho nhà đầu tư nước ngoài (Phần 2)

Rủi ro pháp lý cần được nhận diện để hoá giải hoặc phòng tránh bằng cách giải pháp phù hợp. Điều này sẽ giúp các nhà đầu tư nước ngoài an tâm hơn khi đầu tư vào Việt Nam.

Ở bài viết phần 1, chúng tôi đã giúp nhà đầu tư nước ngoài nhận diện rủi ro pháp lý do việc hạn chế tiếp cận sự thay đổi của pháp luật và rủi ro từ các điểm mù pháp lý. Trong phần này, PLF sẽ tiếp tục giới thiệu thêm về các rủi ro pháp lý thường trực và rủi ro đến từ cơ chế quản lý để nhà đầu tư nước ngoài có thể nhận diện và có các phương pháp nhằm phòng tránh, giảm thiểu các thiệt hại từ các rủi ro này.

1. Rủi ro pháp lý thường trực

Tâm lý rủi ro pháp lý của nhà đầu tư nước ngoài

Các nhà đầu tư nước ngoài luôn có tâm lý rằng họ đang phải đối mặt với nhiều rủi ro pháp lý hơn nhà đầu tư trong nước, đặc biệt là phải chịu hai đầu thuế tại Việt Nam và tại chính quốc gia của họ. Nhiều nhà đầu tư cho rằng, mức thuế suất áp dụng với nhà đầu tư nước ngoài có phần hà khắc. Tuy nhiên, nếu xét một cách khách quan thì các quy định của pháp luật đều mang tính công khai, rõ ràng. Nhà đầu tư nước ngoài được quyền tiếp cận và tìm hiểu pháp luật quốc gia sở tại trước khi quyết định đầu tư thông qua các đơn vị cung cấp dịch vụ pháp lý tại Việt Nam. Thậm chí chính sách tiền tệ, chính sách thuế và các công cụ quản lý nhà nước khác cũng được cân nhắc. 

Thuế và công cụ quản lý nhà nước

Mỗi quốc gia đều có xu hướng đặt ra các giới hạn để bảo vệ nền kinh tế – chính trị quốc nội bên cạnh gia nhập vào sân chơi chung của thể giới. Vì vậy, xét một cách khác quan, đây không phải là rủi ro mà là những giới hạn, yêu cầu cần phải đáp ứng khi nhà đầu tư nước ngoài được hưởng lợi từ quốc gia khác. Đối với một số ngành nghề thu hút đầu tư, nhà nước Việt Nam áp dụng các chính sách ưu đãi về thuế thu nhập doanh nghiệp hay ưu đãi về tiền thuê đất.

Đối với các lĩnh vực mang tính nhạy cảm do liên quan đến an ninh quốc phòng, một số giới hạn được đặt ra đối với nhà đầu tư nước ngoài như tỉ lệ sở hữu phần vốn góp. Để đảm bảo duy trì hệ thống chính trị ổn định, quản lý nền kinh tế hoạt động đúng nguyên tắc của nền kinh tế thị trường và hội nhập thế giới trong khuôn khổ pháp luật, nhà nước cần nguồn thu để duy trì vai trò của mình. Vì vậy, thuế được xem là công cụ hữu hiệu của nhà nước.

Miễn thuế theo các hiệp định tránh đánh thuế hai lần

Một ví dụ rõ ràng nhất là thuế thu nhập cá nhân đánh vào thu nhập chịu thuế phát sinh tại Việt Nam đối với cá nhân nước ngoài là người cư trú hoặc không cư trú. Điều này khiến nghĩa vụ về thuế của các nhà đầu tư cá nhân nước ngoài được nhân lên. Tuy nhiên, tùy thuộc vào mối quan hệ giữa các quốc gia, vùng lãnh thổ, nhà đầu tư nước ngoài vẫn có thể được hưởng chính sách miễn thuế theo các hiệp định tránh đánh thuế hai lần như Hiệp định tránh đánh thuế hai lần giữa Việt Nam và Hoa kỳ, Việt Nam – Nhật Bản,…

Hiệp định thương mại tự do và tác động tới rủi ro pháp lý

Để thu hút đầu tư và tạo đà cho sự mở rộng nền kinh tế, Việt Nam cũng tham gia vào các hiệp định thương mại tự do để nâng cao hơn nữa quyền và lợi ích của các thành viên khi thực hiện hoạt động đầu tư kinh doanh giữa các quốc gia thành viên của hiệp định như EVFTA hay CPTPP. Như vậy, những rủi ro pháp lý được xem là thường trực này cũng có sự điều chỉnh, thay đổi tuỳ theo các mối quan hệ được thiết lập giữa các nhà nước.

2. Rủi ro pháp lý từ cơ chế quản lý

Thách thức trong quản lý kinh tế ổn định

Việc duy trì một nền kinh tế phát triển lành mạnh trong khuôn khổ pháp luật là điều chưa bao giờ dễ dàng. Nhà nước cần nhiều công cụ để thực hiện vai trò quản lý thông qua chính sách tiền tệ và hệ thống pháp luật cùng với một đội ngũ nhân sự quản lý đi kèm. Năm 2023 vừa qua, Việt Nam đối mặt với tình hình kinh tế khó khăn do các ảnh hưởng từ đại dịch Co-vid 19, chiến sự giữa Nga và Ukraina, biến động lãi suất của Cục Dữ trự liên bang Hoa Kỳ (Fed), sự đóng băng của thị trường bất động sản trong nước.

Sai phạm và tác động lên niềm tin thị trường

Trước tình hình này, các cơ quan quản lý Việt Nam bên cạnh kích cầu nền kinh tế đã thực hiện rất nhiều cuộc điều tra và áp dụng các chính sách, biện pháp để hạn chế tối đa các hành vi trục lợi từ một số đối tượng. Nổi bật trong năm qua là các sai phạm của một số doanh nghiệp, cá nhân có tên tuổi trong lĩnh vực bất động sản, ngân hàng, chứng khoán. Tất cả các vấn đề trên đã tác động đến thị trường chứng khoán khiến tâm lý e ngại rủi ro từ các nhà đầu tư trong nước và nước nước ngoài tăng cao. Tuy nhiên, nếu nhìn nhận xa hơn, nền kinh tế sẽ trong sạch hơn nhờ vào việc kiểm soát của nhà nước.

Trên thực tế, các công cụ quản lý của nhà nước đã được tồn tại và duy trì trong suốt quá trình quản lý. Mặc dù vậy, việc sử dụng công cụ quản lý nào và cách thức sử dụng ra sao sẽ thay đổi theo từng thời điểm.

Điểm mù pháp lý và rủi ro trong thực thi pháp luật

Ngoài ra, sự tồn tại của các điểm mù pháp lý có nguyên nhân từ việc không dự trù được hết các khía cạnh và các quan hệ xã hội cần điều chỉnh cũng có thể dẫn đến các rủi ro quản lý. Trong các trường hợp này, các cơ quan thực thi pháp luật sẽ thực thi pháp luật dựa trên các hướng dẫn từ cơ quan chuyên môn cấp trên. Điều này gây ra không ít lo lắng cho các nhà đầu tư kể cả trong nước lẫn nước ngoài. Ví dụ điển hình có thể kể đến trong lĩnh vực xuất nhập khẩu, các văn bản của Tổng cục Hải quan được sử dụng như các hướng dẫn chính thức để làm rõ các quy định của pháp luật.

Tuy nhiên, xét dưới góc độ lý luận, các văn bản này không được xem là văn bản quy phạm pháp luật và không mang tính ràng buộc. Mặc dù vậy, việc vận dụng các văn bản này vào thực tế cũng mang lại một số lợi ích nhất định cho nhà đầu tư nước ngoài như một case study cho các trường hợp tương tự. Điều này cũng sẽ hạn chế việc cơ quan thực thi pháp luật có những hành xử không thống nhất.

Vai trò của chuyên gia pháp lý trong việc giảm thiểu rủi ro

Như vậy, rủi ro thường trực thực tế là những rủi ro hoàn toàn có thể nhận biết trước. Đối với rủi ro về cơ chế quản lý, việc nhận diện các rủi ro này đòi hỏi sự am hiểu sâu về quá trình thực thi pháp luật tại Việt Nam cùng với sự hỗ trợ của các chuyên gia pháp lý giàu kinh nghiệm. Các tình huống khó khăn vẫn có thể diễn ra nhưng có sự kiểm soát và phòng ngừa sẽ giúp các nhà đầu tư nước ngoài đảm bảo tính tuân thủ bên cạnh mục tiêu phát triển hoạt động đầu tư, kinh doanh.